Żywienie osób starszych

Wraz z wiekiem znacząco zmieniają się potrzeby żywieniowe. Zacznijmy od podstaw dziennego zapotrzebowania na energię, u kobiet po 75 roku życia, jest ono średnio o 200 kcal mniejsze niż u kobiet po 50 roku życia. U mężczyzn w tym samym przedziale wiekowym ta różnica wynosi już ok 400 kcal.  Wraz ze starzeniem się u każdego człowieka zmniejsza się masa mięśniowa, a jednocześnie zwiększa oporność na insulinę i zwiększa się poziom tkanki tłuszczowej w organizmie. W efekcie potrzebujemy mniej energii na ppm i spalanie pożywienia. 

Z wiekiem tracimy masę mięśniową oraz siłę mięśni, co negatywnie wpływa na metabolizm białka. Starsze osoby mają skłonność do ograniczania produktów białkowych w swojej diecie. Żeby zaspokajać potrzeby i rekompensować niedobory, starszym osobom zaleca się spożywać co najmniej 1 g białka na kilogram masy ciała dziennie, w przypadku objawów niedożywienia 1,2 g, w uzasadnionych przypadkach chorobowych 1,5 g. 

Zalecane źródła białka:

• Niskotłuszczowe napoje mleczne, zwłaszcza fermentowane: jogurt naturalny, kefir, maślanka, zsiadłe mleko
• Sery twarogowe: chude lub półtuste
• Ryby, m.in. tuńczyk, sardynki, łosoś, halibut, pstrąg, makrela, dorsz
• Chude mięso: kurczak, indyk, królik, cielęcina
• Jaja
• Nasiona roślin strączkowych: fasola, soczewica, soja, groch, ciecierzyca, bób (jeśli są dobrze tolerwane)
• Orzechy, migdały, nasiona

Osoby starsze powinny zadbać o to, żeby spożywać ilość węglowodanów zapewniającą ciągłość pracy mózgu minimum 130 g, ponieważ przewodnictwo nerwowe u osób starszych zmniejsza się o 10-15 % zaleca się, aby 55 % energii pochodziło z węglowodanów, niezbędna jest odpowiednia ilość błonnika, aby zapobiegać zaparciom, spowodowanym osłabieniem pracy mięśniówki.

Zalecane źródła węglowodanów:

• Pełnoziarniste produkty zbożowe: pieczywo razowe, graham, brązowy ryż, makaron z mąki razowej, grube kasze, naturalne płatki zbożowe (jeśli są dobrze tolerowane)
• Warzywa: m.in.: brukselka, buraki, marchew, dynia, kapusta, czerwona papryka, jarmuż, rzepa, seler korzeniowy
• Nasiona roślin strączkowych j.w.
• Świeże owoce m.in.: jabłka, banany, porzeczki, brzoskwinie, morele, nektarynki, pomarańcze, mandarynki
• Soki warzywne i owocowe
• Suszone owoce

Z wiekiem wraz ze spadkiem zapotrzebowania na energię spada zapotrzebowanie na tłuszcz. Starsze osoby spożywają zazwyczaj wystarczające lub zbyt duże ilości tego składnika. Natomiast problemem może być za małe spożycie kwasów omega- 3, które zmniejszają ryzyko chorób układu krążenia, cukrzycy typu 2, chorób neurodegeneracyjnych i innych schorzeń występujących najczęściej w podeszłym wieku. Spożywana ilość nie powinna przekraczać 30 % dziennej dawki energii. Należy wybierać tłuszcze pochodzenia roślinnego (z wyjątkiem oleju kokosowego i palmowego) zawierające cenne nienasycone kwasy tłuszczowe.

• Omega- 3 znajdziemy w tłustych rybach morskich: łososś, makrela, tuńczyk, śledź, halibut, morszczuk, olej rzepakowy, lniany, orzechy włoskie
• Omega- 6 znajdziemy w oleju słonecznikowym, oleju z pestek winogron, kukrydzianym, sojowym, w pestkach dyni i słonecznika, sezamie, migdałach, orzechach ziemnych i awokado

Większość osób starszych (niektóre badania sugerują nawet, iż 100%) ma niedobory wit. D, przez znaczne zmniejszenie funkcji pracy nerek i Ca. Sposób odżywiania się osób starszych nie zapewnia również odpowiedniej ilości magnezu, żelaza, cynku, jodu, folianów, witaminy B6 i B112. Takie braki ważnych składników mogą skutkować m.in. zagrażającym zdrowiu spadkiem odporności i zwiększoną podatnością na rozwój chorób degeneracyjnych zależnych od diety, wraz z wiekiem zmniejsza się również mineralizacja co powoduje demineralizację układu kostnego. Dlatego w jadłospisie osoby starszej powinny znaleźć się produkty będące źródłem istotnych dla zdrowia i dobrego samopoczucia składników.

• Pełnowartościowe białko: chude mięso, ryby, jaja, produkty mleczne
• Wapń: mleko i produkty mleczne, orzechy, pieczywo razowe, produkty wzbogacane np. płatki śniadaniowe; zielone warzywa, nasiona roślin strączkowych, soki wzbogacane w wapń 
• Witamina D: ryby, margaryny do smarowania pieczywa wzbogacane w wit. D , suplementacja
• Witamina B 12: mięso podroby, ryby, produkty mleczne, jaja, drożdże
• Witamina B 6: fasola, groch, soja, kasza gryczana, orzechy, jaja, mieso, ryby, mleko, pełnoziarniste pieczywo, zielone warzywa liściaste
• Witamina C: Warzywa i owoce
• Foliany: Zielone warzywa liściaste, kapustne, omidory, rośliny strączkowe, owoce, orzechy, ciemne pieczywo
• Jod: produkty pochodzenia morskiego, sól jodowana
• Potas: suche nasiona roślin strączkowych, orzechy, ziemniaki, owoce, warzywa
• Żelazo: czerwone mięso, wątroba, ryby, drób, soczewica, fasola, soja, zielone warzywa liściaste, pieczywo razowe, produkty wzbogacane w żelazo.

Jeśli chodzi o ilość spożywanych płynów w przypadku osób starszych, które są zdrowe i aktywne , średnie zapotrzebowanie na wodę wynosi 30-35 ml na kilogram masy ciała. W przypadku osób starszych o małej masie ciała lub też ze stopniem niepełnosprawności uniemożliwiającym samodzielne poruszanie się zapotrzebowanie na wodę powinno być określone dokładniej. Wynosi ono 100 ml na kilogram na pierwsze 10 kg masy ciała, 50 ml na kilogram na następne 10 kg masy ciała, oraz 15 ml na pozostałe kilogramy masy ciała. 

Pamiętać należy, iż obróbka termiczna powinna być dostosowana do stanu pacjenta, zwykle poleca się potrawy przygotowywane w sposób lekkostrawny, w razie potrzeby i problemu np. z uzębieniem diety płynne, papkowate, półpłynne. Osoby starsze, zwykle też przez zanik kubków smakowych, muszą mieć przygotowane potrawy według ich własnej smakowitości, dobrze doprawione, ale bez nadmiaru soli. Sprawność motoryczna układu pokarmowego jest znacznie mniejsza niż u osób dorosłych, częściej stwierdza się refluks przez co wpływa on na łaknienie i zmusza do eliminacji niektórych produktów. Swoją sprawność traci również wątroba, trzustka. 

W poszczególnych przypadkach należy pamiętać o suplementacji. 

Różne problemy zdrowotne powodują trudności w stworzeniu uniwersalnych zaleceń. 

*pamiętajmy, iż powyższe zalecenia są bardzo ogólne, a każdy przypadek powinien być traktowany indywidulanie.